1. Tổng quan về bệnh Alzheimer

Bệnh Alzheimer là một dạng rối loạn thoái hóa thần kinh phổ biến nhất trong nhóm các bệnh sa sút trí tuệ, chiếm khoảng 60–70% số ca. Bệnh tiến triển âm thầm và dần dần khiến người mắc mất trí nhớ, rối loạn ngôn ngữ, suy giảm khả năng nhận thức và chức năng sinh hoạt hàng ngày. Theo WHO, hiện nay có khoảng 57 triệu người trên thế giới sống chung với chứng sa sút trí tuệ, trong đó bệnh Alzheimer là nguyên nhân hàng đầu.

Tại Việt Nam, với tốc độ già hóa dân số nhanh chóng, số người mắc Alzheimer ngày càng tăng. Ước tính, đến năm 2030, nước ta có thể có hàng triệu người cao tuổi cần chăm sóc y tế đặc biệt liên quan đến các bệnh lý sa sút trí tuệ.

 

2. Nguyên nhân gây bệnh Alzheimer

Nguyên nhân của Alzheimer chưa được xác định hoàn toàn, nhưng các nghiên cứu đã chỉ ra nhiều yếu tố nguy cơ như sau:

·        Tuổi tác: Là yếu tố nguy cơ lớn nhất. Nguy cơ mắc bệnh tăng cao sau 65 tuổi.

·        Di truyền: Những người có tiền sử gia đình mắc Alzheimer, đặc biệt mang gen ApoE ε4, có nguy cơ cao hơn.

·        Yếu tố bệnh lý: Người có tiền sử bệnh tim mạch, tăng huyết áp, tiểu đường, cholesterol cao, chấn thương sọ não có nguy cơ cao hơn.

·        Yếu tố lối sống: Ít vận động, hút thuốc, uống rượu, ăn uống kém khoa học, cô đơn kéo dài cũng góp phần tăng nguy cơ mắc bệnh.

·        Giáo dục và hoạt động trí não: Người có trình độ học vấn thấp hoặc ít hoạt động trí tuệ trong cuộc sống thường ngày có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.

3. Triệu chứng nhận biết bệnh Alzheimer

Các triệu chứng của Alzheimer có thể được chia thành ba giai đoạn:

- Giai đoạn đầu:

·        Hay quên thông tin vừa xảy ra, lặp lại câu nói.

·        Gặp khó khăn khi nhớ tên người quen, vật dụng quen thuộc.

·        Mất định hướng thời gian và không gian.

·        Giảm khả năng phán đoán, lập kế hoạch.

- Giai đoạn giữa:

·        Khó khăn trong giao tiếp, diễn đạt.

·        Thay đổi tính cách, dễ cáu gắt, lo âu, hoang tưởng.

·        Lặp đi lặp lại hành vi hoặc câu nói.

·        Không nhận ra người thân.

- Giai đoạn cuối:

·        Mất khả năng đi lại, ăn uống, giao tiếp.

·        Mất kiểm soát vệ sinh cá nhân.

·        Cần chăm sóc hoàn toàn 24/7.

Một dấu hiệu cảnh báo sớm thường gặp là khó khăn trong đi bộ, thăng bằng kém, theo một nghiên cứu gần đây đăng tải trên Sức khỏe & Đời sống.

4. Phòng ngừa bệnh Alzheimer

Hiện chưa có biện pháp tuyệt đối ngăn ngừa Alzheimer, nhưng một số thay đổi trong lối sống có thể giảm đáng kể nguy cơ:

·        Tập thể dục thường xuyên: Đi bộ, yoga, thể dục nhịp điệu giúp tăng lưu lượng máu lên não.

·        Chế độ ăn uống lành mạnh: Nên ăn nhiều rau xanh, cá, hạt; hạn chế đường, chất béo bão hòa.

·        Tăng cường hoạt động trí tuệ: Đọc sách, chơi cờ, học ngôn ngữ mới, giữ thói quen học tập suốt đời.

·        Duy trì xã hội tích cực: Giao tiếp, tham gia câu lạc bộ, hoạt động cộng đồng.

·        Kiểm soát bệnh lý mạn tính: Kiểm tra sức khỏe định kỳ, đặc biệt là huyết áp, tiểu đường, mỡ máu.

·        Giấc ngủ đầy đủ: Giấc ngủ kém là yếu tố góp phần tích tụ protein bất thường trong não (amyloid).

WHO cũng khuyến nghị các quốc gia xây dựng các chương trình quốc gia về phòng chống sa sút trí tuệ, trong đó nhấn mạnh việc phát hiện sớm và nâng cao nhận thức cộng đồng.

5. Điều trị bệnh Alzheimer

Hiện nay, Alzheimer chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn. Tuy nhiên, điều trị đúng cách có thể làm chậm quá trình tiến triển bệnh và cải thiện chất lượng cuộc sống:

- Điều trị bằng thuốc

Các bác sĩ có thể kê toa một số loại thuốc chuyên biệt nhằm:

·        Giúp cải thiện trí nhớ và khả năng tư duy.

·        Giảm triệu chứng rối loạn hành vi như lo âu, mất ngủ, kích động.

·        Ổn định cảm xúc và giúp người bệnh hợp tác tốt hơn trong chăm sóc.

Việc sử dụng thuốc cần tuân thủ nghiêm ngặt chỉ định của bác sĩ chuyên khoa, không tự ý mua hoặc dùng thuốc không rõ nguồn gốc.

- Hỗ trợ không dùng thuốc

·        Trị liệu nhận thức: Hướng dẫn người bệnh luyện trí nhớ, gợi nhớ ký ức, hồi tưởng.

·        Vật lý trị liệu: Giúp người bệnh giữ khả năng vận động, đi lại.

·        Cải thiện môi trường sống: Tối giản không gian, sử dụng biển chỉ dẫn rõ ràng, tránh gây nhầm lẫn.

·        Giáo dục và hỗ trợ người chăm sóc: Người chăm sóc cần hiểu rõ tiến trình bệnh, có kỹ năng xử lý hành vi và biết cách tự chăm sóc bản thân để tránh kiệt sức.

6. Tác động đến sức khỏe cộng đồng

Bệnh Alzheimer không chỉ ảnh hưởng đến người bệnh mà còn tạo gánh nặng lớn cho gia đình và hệ thống y tế:

·        Chi phí điều trị cao, chủ yếu là chăm sóc dài hạn.

·        Áp lực tâm lý lên người chăm sóc, nhất là khi không được hỗ trợ đúng mức.

·        Gánh nặng kinh tế quốc gia, nhất là trong bối cảnh dân số già hóa nhanh.

Hiện tại, Việt Nam còn thiếu các cơ sở chuyên biệt cho người bị sa sút trí tuệ. Việc thành lập các đơn vị “ghế trí nhớ” tại tuyến tỉnh là giải pháp cần thiết để hỗ trợ chẩn đoán sớm và chăm sóc hiệu quả.

7. Kết luận

Alzheimer là một căn bệnh không thể xem nhẹ trong xã hội hiện đại. Việc hiểu rõ nguyên nhân, nhận biết sớm các triệu chứng, thực hiện phòng ngừa từ sớm và điều trị kịp thời sẽ giúp giảm thiểu tác động tiêu cực của bệnh. Đồng thời, cần có chính sách y tế công cộng phù hợp nhằm hỗ trợ người bệnh, gia đình và hệ thống y tế trong việc đối phó với thách thức ngày càng gia tăng từ căn bệnh này.